Higiena rąk w gabinecie lekarskim

Opublikowano: 16.03.16

Higiena rąk jest obowiązkową procedurą, którą należy wdrożyć i przestrzegać we wszystkich placówkach opieki medycznej. Obowiązek higienicznego mycia i dezynfekcji rąk nałożony jest na każdego pracownika placówki, który ma kontakt z pacjentem lub z otoczeniem, w którym pacjent przebywa. Higiena rąk w gabinecie lekarskim przy użyciu odpowiednich środków i zastosowaniu prawidłowej techniki, zapewnia bezpieczeństwo pacjenta i personelu.

Higiena rąk ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu zakażeniom w placówkach opieki medycznej, niestety badania przeprowadzone w europejskich szpitalach wykazują, że poziom jej przestrzegania jest niższy niż 40%.

Wieloletnie prace badawcze pokazują również, że około 70% wszystkich zakażeń powodowanych jest  przeniesieniem drobnoustrojów przez ręce personelu, dlatego tak dużą uwagę przywiązuje się do poprawy przestrzegania higieny rąk.

Należy również pamiętać, że poprawa przestrzegania zasad higieny rąk, poprawia bezpieczeństwo nie tylko pacjenta, ale także pracowników opieki medycznej przed zakażeniem związanym z wykonywanym zawodem (1).

Pierwszą innowacją w podejściu do zagadnienia higieny rąk jest preferowanie dezynfekcji zamiast mycia. Wskazania do mycia rąk są tylko trzy, jest to ich widoczne zabrudzenie, skorzystanie z toalety oraz ekspozycja na mikroorganizmy przetrwalnikujące, np. Clostridium difficile.

W pozostałych przypadkach, czyli w czasie pracy w strefie medycznej należy stosować dezynfekcję rąk preparatami alkoholowymi. Optymalne stężenie alkoholu w preparacie do dezynfekcji to 75-85% etanolu, izopropanolu lub n-propanolu. Ważne jest, aby preparat był łatwo dostępny w dozowniku łokciowym lub bezdotykowym, alternatywą jest preparat z zamontowaną pompką, który można postawić w dowolnym miejscu w gabinecie.

Często popełnianym błędem jest równoczesne użycie mydła i środka odkażającego. Mydło powoduje dezaktywację alkoholowego preparatu do dezynfekcji, a ponadto mokre ręce zmniejszają stężenie alkoholu, przez co środek jest nieskuteczny. Należy pamiętać, żeby po umyciu rąk dokładnie spłukać mydło i osuszyć ręce jednorazowym ręcznikiem, dopiero wtedy można zastosować środek do dezynfekcji i mieć gwarancję jego skuteczności.

Przy wyborze preparatów należy kierować się kilkoma zasadami. Przede wszystkim preparat musi spełniać wymagania norm europejskich w zakresie skuteczności wobec bakterii, wirusów, prątków i grzybów. Preparat musi być dopuszczony do obrotu w strefie medycznej, ale także środek do dezynfekcji nie powinien podrażniać skóry rąk, dzięki temu zwiększamy akceptację personelu.

Należy pamiętać, że skóra jest pierwszą barierą ochronną przed drobnoustrojami, więc dla zapewnienia bezpieczeństwa personelu, powinno się używać preparatów alkoholowych zawierających składniki pielęgnująca, a dodatkowo można zaopatrzyć personel w kremy pielęgnacyjne nawilżające i natłuszczające skórę rąk w celu zapobiegania kontaktowemu zapaleniu skóry. Pracownikom wykazującym uczulenie na dany preparat alkoholowy lub mydło, należy zapewnić alternatywne środki do higieny rąk (2).

Higiena rąk

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) jest pięć momentów, które wymagają praktyki higieny rąk, to moment przed kontaktem z pacjentem, przed przeprowadzeniem aseptycznej procedury, po narażeniu na kontakt z płynami ustrojowymi pacjenta, po kontakcie z pacjentem i po kontakcie z otoczeniem pacjenta.

Aby zabezpieczyć pacjenta przed drobnoustrojami przenoszonymi na rękach należy zdezynfekować ręce przed kontaktem z pacjentem, czyli nawet przed uściśnięciem mu dłoni. Najlepiej dokonać tej czynności na oczach pacjenta, dzięki czemu nabędzie on pewności, że znajduje się w bezpiecznym i profesjonalnym gabinecie.

Kolejny moment, kiedy należy dokonać dezynfekcji rąk, jest tuż przed założeniem rękawic, czyli przed czystą aseptyczną procedurą. Oczywiście po zakończeniu pracy i zdjęciu rękawiczek ponownie należy zdezynfekować ręce, gdyż przez cały czas występuje kontakt z materiałem potencjalnie infekcyjnym, czyli według Światowej Organizacji Zdrowia jest to trzeci moment higieny rąk – po narażeniu na płyny ustrojowe. Po zakończeniu procedur  również należy ręce zdezynfekować, jest to czwarty moment higieny rąk – po kontakcie z pacjentem (5).

Należy pamiętać, że w czasie pobytu pacjenta w gabinecie ma on kontakt z różnymi powierzchniami, przez co pozostawia na nich drobnoustroje, również te chorobotwórcze. Cały gabinet nazywamy zatem otoczeniem pacjenta, a  w związku z tym po kontakcie z otoczeniem pacjenta wymagana jest dezynfekcja rąk. Wszystkie manipulacje przy fotelach, kozetkach, czy na blatach stolików pomocniczym powinny zakończyć się dezynfekcją rąk.

Przestrzeganie higieny rąk we wszystkich pięciu momentach zapewni bezpieczeństwo zarówno pacjentowi, jak i personelowi placówki opieki medycznej.

Zobacz również: Zakażenia krzyżowe w gabinecie – aspekt prawny

Technika dezynfekcji rąk

Procedura higienicznej dezynfekcji rąk opiera się na trzech zasadach: czas, ilość i technika. Czas trwania procedury to 20-30 sekund, zapewnia on zarówno wykonanie wszystkich elementów techniki, ale także umożliwia skuteczne zadziałanie preparatu w pełnym jego spektrum. Czas dezynfekcji poparty jest badaniami i umieszczony na etykiecie opakowania preparatu.

Ilość dezynfektantu zależy oczywiście od powierzchni rąk i nie można podać konkretnej liczby mililitrów. Stosuje się regułę pełnej dłoni preparatu, która zapewnia nawilżenie rąk w czasie całego procesu dezynfekcji.

Technika higienicznej dezynfekcji rąk opiera się na wytycznych normy EN 1500. Aby prawidłowo zdezynfekować ręce po napełnieniu dłoni preparatem należy potrzeć o siebie wewnętrzne powierzchnie dłoni w celu rozprowadzenia go, następnie położyć prawą dłoń na grzbiecie lewej dłoni przeplatając palce obu dłoni, a następnie zmienić dłonie.

Kolejnym krokiem jest złożenie dłoni razem przeplatając palce, aby zdezynfekować przestrzenie międzypalcowe. W celu oczyszczenia grzbietowej strony paliczków grzbiety palców schować w drugiej dłoni splatając razem palce. Kolejnym etapem techniki dezynfekcji rąk jest pocieranie obrotowo lewego kciuka zaciśniętego w prawej dłoni, a następnie zmienić dłonie. Ostatnim krokiem jest pocieranie opuszkami palców lewej dłoni o wnętrze prawej dłoni i dokonać zmiany dłoni. Cała procedura trwa 20-30 sekund, a ręce powinny być pocierane do stanu pełnego wysuszenia.

Przestrzeganie trzech reguł prawidłowej dezynfekcji rąk zapewnia skuteczną redukcję liczby drobnoustrojów, a w konsekwencji zapobiega zakażeniom pacjenta i personelu.

Zastosowanie rękawiczek, a higiena rąk

Wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia zakładają, że rękawice lateksowe, winylowe czy nitrylowe powinny być stosowane, gdy personel przewiduje narażenie na krew lub inny materiał potencjalnie infekcyjny. Przy jednym pacjencie można użyć jednej pary, chyba, że przechodzi się z miejsc zakażonych (rana) w miejsca, gdzie skóra jest nienaruszona. Natomiast zawsze należy  zmieniać rękawice między pacjentami.

Zastosowanie rękawic jednak nie zastępuje higieny rąk i to właśnie o tym personel medyczny najczęściej zapomina. Rękawice każdego rodzaju posiadają pory, których wielkość pozwala na przenikanie wirusów przez rękawice. Wirusy zapalenia wątroby czy HIV są dużo mniejsze od porów w rękawicach przez co może dojść do ich przeniknięcia.

Stwarza to zagrożenie zarówno dla pacjenta, jak i dla personelu. Stąd też duży nacisk WHO na dezynfekcję rąk zarówno przed założeniem rękawiczek, co ma ochronić pacjenta, jak i po ich zdjęciu, co zapewnia bezpieczeństwo personelu.

Zalecenia

Przed przystąpieniem do pracy należy obowiązkowo zdjąć zegarek i biżuterię, a także mieć krótko obcięte i niepomalowane paznokcie, aby umożliwić dotarcie preparatom do mycia i dezynfekcji w każde miejsce skóry dłoni. Obrączki, pierścionki i zegarki są siedliskiem bakterii, grzybów i wirusów, stanowiąc zagrożenie dla pacjenta, ale przede wszystkim dla pracownika opieki medycznej.

Aby pamiętać o 5 momentach higieny rąk placówka powinna zaopatrzyć się w plansze przypominające oraz w plansze z techniką higienicznej dezynfekcji rąk. Dodatkowo na ścianach i drzwiach gabinetu mogą pojawić się naklejki pomagające w wyrobieniu sobie dobrych nawyków higieny rąk. Światowa Organizacja Zdrowia podkreśla również olbrzymią wagę okresowych szkoleń dla pracowników przypominających o obowiązku stosowania procedury dezynfekcji rąk. Dobry środek do dezynfekcji rąk, łatwo dostępny i prawidłowo używany przez personel zapewnia bezpieczeństwo pracownikom i pacjentom, a właściciela placówki chroni przed odszkodowaniami z tytułu zakażenia.

Podsumowanie

Przestrzeganie higieny rąk znacznie poprawia bezpieczeństwo pacjentów, ale także personelu placówek ochrony zdrowia. Rozwój medycyny przyniósł ze sobą wzrost zakażeń niebezpiecznymi drobnoustrojami. Każdego zatem pacjenta trafiającego do gabinetu należy traktować, jako potencjalne źródło zakażenia, a zatem zachować wszelkie środki ostrożności, w tym także przestrzegać prawidłowej higieny rąk.

Zapoznaj się z naszą ofertą produktów do higieny i dezynfekcji.

Piśmiennictwo

1. „Hand Hygiene” Longtin Y., Sax H., Allegranzi B., Schneider F., Pittet D., The New England Journal of Medicine, 2011, 364, e24
2. „Wytyczne WHO dotyczące higieny rąk w opiece zdrowotnej – podsumowanie”, World Health Organization, 2009
3. „Bezpośrednia obserwacja jako złoty standard pomiaru przestrzegania zaleceń związanych z higieną rąk w placówkach ochrony zdrowia” Mączyńska A., Davitt J., O’Rourke A., Zakażenia, 2012, 1, s.96-103.

Autor artykułu: Redakcja Meringer