Procedury higieniczno – sanitarne w gabinecie ginekologicznym

Opublikowano: 06.04.16

Ręce i skóra – prawidłowa higiena i pielęgnacja.

Skóra rąk, zależnie od obszaru, jest skolonizowana drobnoustrojami w liczbie od  4 – 400 tys./ cm², stanowi barierę przed drobnoustrojami chorobotwórczym. Skład mikrobioty skóry zależy od: pH, wieku, poziomu higieny, temperatury, wilgotności środowiska, a także od wydolności układu odpornościowego.

Wyróżnia się mikroorganizmy kolonizujące naszą skórę, które są zaliczane do mikrobioty stałej (naturalnej). Należą do nich: Staphylococcus epidermidis (85 – 100% populacji), Streptococcus – szczepy z gatunku viridans, Propionibacterium agnes (45- 100%), Corynebacterium spp. (55%), Candida spp., Clostrydium perfringens (40- 60%), Acinetobacter sp. (25%), Moraxella spp. (5-15%).

Mikrobiota przejściowa to drobnoustroje chorobotwórcze: Propionibacterium acnes, Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes, Trichophyton spp., Trichosporon spp., Pityrosporum ovale, Candida albicans, Candida parapsilosis,  Aspergillus fumigatus, Penicillum spp.

Wytyczne WHO podkreślają, że higiena rąk  jest podstawowym środkiem, który zapobiega zakażeniom związanym z przenoszeniem drobnoustrojów chorobotwórczych.

Mycie rąk wodą z mydłem mechanicznie usuwa zabrudzenia eliminując jednocześnie większość drobnoustrojów kolonizujących przejściowo powierzchnię skóry (mikrobiota przejściowa), natomiast dezynfekcja rąk eliminuje w pełni mikrobiotę przejściową i redukuje mikrobiotę stałą.

Profesor G.A.J. Ayliffe opracował technikę mycia i dezynfekcji rąk. Mycie tą techniką powinno zająć około jednej minuty. W każdym etapie należy wykonać pięć powtórzeń na każdą rękę przed przejściem do następnego etapu. Nanieść odpowiednią ilość środka myjącego bądź dezynfekcyjnego.

Etapy:

1.Pocierać o siebie wewnętrzne strony dłoni.

2.Pocierać powierzchnią dłoniową prawej dłoni o powierzchnię grzbietową dłoni lewej, zmienić ręce.

3.Pocierać wewnętrzne części dłoni z przeplecionymi palcami, zmienić ręce.

4.Pocierać grzbietową część zagiętych palców jednej dłoni pod zgiętymi palcami drugiej dłoni, zmienić ręce.

5.Pocierać obrotowo kciuk prawej dłoni o wewnętrzną część zaciśniętej na nim lewej dłoni, zmienić ręce.

6.Pocierać obrotowo opuszkami palców prawej dłoni w zagłębieniu lewej dłoni, zmienić ręce.

Higiena rąk jest podstawowym środkiem zapobiegającym zakażeniom związanym z opieką zdrowotną i rozprzestrzenianiu się antybiotykooporności.

Zgodnie z wytycznymi WHO dezynfekcja jest dominującą metodą dekontaminacji rąk personelu.

Zapoznaj się z naszą ofertą produktów do higieny i dezynfekcji

W przypadku widocznego zabrudzenia lub poplamienia krwią lub innymi płynami ustrojowymi lub po skorzystaniu z toalety, ręce należy umyć mydłem i wodą.

We wszystkich pozostałych sytuacjach klinicznych do rutynowej higieny rąk, jeśli nie są w sposób widoczny zabrudzone, zaleca się wcieranie w ręce preparatu na bazie alkoholu.

Dezynfekcję rąk stosuje się zawsze przed i po przyjęciu pacjenta (przed nałożeniem rękawic, jak również po ich zdjęciu (przy pacjencie)).

Użycie rękawiczek nie zastąpi dezynfekcji rąk.

Zalecanymi środkami dezynfekcyjnym są preparaty alkoholowe oparte na jednym alkoholu, najczęściej etanolu, lub mieszaniny np. z izopropanolem. Warto też szukać środków mających dodatki składników nawilżających, odbudowujących (kwas mlekowy, wyciąg z rumianku – bisabolol, itp.).

WHO zaleca również jako wystarczające, dezynfekowanie rąk po zdjęciu rękawiczek, jednak ze względu na stosowanie rękawic pudrowanych myje się dłonie w celu usunięcia pozostałości pudru co doprowadzać może do zwiększonego podrażnienia skóry i wystąpienia dermatitis. Dlatego też warto stosować dostępne na rynku rękawice bezpudrowe unikając w ten sposób nadmiernego wysuszania skóry rąk poprzez jednoczesne stosowanie mycia i dezynfekcji po zdjęciu rękawiczek.

Do pielęgnacji skóry stosuje się specjalne kremy, emulsje mające w swoim składzie składniki łagodzące przesuszoną skórę dłoni. Skład preparatów jest tak dobrany, że nie pozostawia tłustej powłoki uniemożliwiającej pracę. Nie należy używać kremów w pudełkach (wspólne użytkowanie przez wielu pracowników). Powinny być one umieszczone w dozownikach łokciowych lub opakowaniu z dozownikiem.

W gabinecie powinny znajdować się preparaty w dozownikach: do mycia (mydło) i środki do dezynfekcji skóry, pojemnik z ręcznikami jednorazowego użytku, pojemnik na zużyte ręczniki.

Dobierając dozownik warto zwrócić uwagę na możliwość wyposażenia go w oryginalne wkłady jednorazowe, nie ma wtedy możliwości ponownego ich napełniania co sprzyja utrzymaniu higieny i nie dostawania się zanieczyszczeń będących w powietrzu do wnętrza preparatu. Najlepszym też rozwiązaniem wydają się dozowniki bezdotykowe – łokciowe lub elektroniczne, ponieważ dotykanie dozownika brudną dłonią może powodować kontaminację dozownika, który będzie wtedy źródłem kolejnych zakażeń.

Obudowę dozownika dezynfekuje się przynajmniej raz przy wymianie pojemnika(worka) z preparatem, zaś powierzchnię ramienia dozownika łokciowego po zakończeniu dnia pracy. Na rynku dostępne są dozowniki, które zaopatrzone są w specjalną zastawkę przy otworze z którego wydostaje się preparat.

Zapobiega ona zasysaniu do wnętrza pojemnika powietrza, czy płynów podczas częstego użytkowania. Otwór przez który wydobywa się preparat myjący, czy dezynfekcyjny oczyszcza się czystym ręcznikiem jednorazowym lub zwilżonym preparatem antyseptycznym, czy też gotową chusteczką nasączoną preparatem dezynfekcyjnym.

Powierzchnia umywalek, rury odpływowe (syfony), baterie umywalkowe powinny być często myte i dezynfekowane preparatami o szerokim spektrum działania(bakteriobójcze, wirusobójcze, grzybobójcze, prątkobójcze).

Przy doborze odpowiedniego środka do dezynfekcji skóry rąk należy wziąć pod uwagę jego skuteczność, tzn. powinien on mieć możliwie szerokie spektrum aktywności (bakteriobójcze, wirusobójcze – HCV!, grzybobójcze, sporobójcze, prątkobójcze), nie może drażnić, alergizować, wywoływać reakcji cytotoksycznych, niszczyć ziarniny oraz spowalniać procesu gojenia. Warto też zwrócić uwagę na substancje niebezpieczne, np.: triklosan, parabeny, barwniki, substancje zapachowe, które mogą uczulać czy drażnić skórę rąk.

Higiena powierzchni – mycie, dezynfekcja

Powierzchnie czyste w widoczny sposób, czyli bez dostrzegalnych zanieczyszczeń organicznych niekoniecznie muszą być czyste pod względem mikrobiologicznym i mogą stanowić rezerwuar czynników zakaźnych.

W celu zachowania odpowiedniej higieny i doboru odpowiednich środków do powierzchni należy zapoznać się z ich podziałem. Najprostszym, najbardziej zrozumiałym jest podział na:

Powierzchnie bezdotykowe (duże) to: ściany, podłogi, meble.

Powierzchnie dotykowe (małe) to: fotele, łóżka, stoliki, taborety, aparatura medyczna.

W zależności od materiału z jakiego jest wykonana powierzchnia dzielimy ją na: powierzchnię odporną na działanie alkoholu: szklana, metalowa, inox, ceramika i powierzchnię wrażliwą na działanie alkoholu: fotele, łóżka zabiegowe, aparatura.

Dekontaminacja powierzchni w gabinecie jest czynnością bardzo ważną i nie należy jej lekceważyć, ponieważ znajdujące się na nich drobnoustroje mogą brać udział w przenoszeniu zakażeń krzyżowych. W różnych badaniach dowiedziono, że nawet pojedynczy kontakt skóry rąk z zainfekowaną powierzchnią może przyczyniać się do przenoszenia czynnika zakaźnego. Staphylococcus aureus w 100 % przypadków, Candida albicans w 90%, rhinowirusy w 61% przypadków są przenoszone z powierzchni na skórę, łatwo też przenosi się Escherichia coli, Salmonella spp.

Wszechobecne mikroorganizmy przez długi okres czasu mogą pozostawać na powierzchniach i tak np. wirusy HIV, HBV, HCV nawet do 7 dni; wirus grypy 1- 2 dni; wirus HSV aż do 8 tygodni, a gronkowce, paciorkowce, grzyby od kilku dni do kilku miesięcy.

Obowiązuje zasada stosowania preparatów myjąco – dezynfekujących w postaci koncentratu do przygotowania roztworu roboczego, gotowych środków w postaci aerozolu, pianki, gotowych chusteczek nasączonych środkiem do mycia i dezynfekcji.

Powierzchnie dotykowe muszą być bezwzględnie myte i dezynfekowane po każdym pacjencie zgodnie z przyjętymi procedurami i z zastosowaniem środków dezynfekujących o określonym zakresie działania. Pianki, gotowe chusteczki można bezpośrednio nanieść na powierzchnię, rozprowadzić i pozostawić do wyschnięcia. Środek aerozolowy najpierw nanosimy na szmatkę i dopiero przecieramy powierzchnię.

Do powierzchni delikatnych, wrażliwych takich jak skóra naturalna czy ekologiczna (obicia foteli, łóżek) używa się odpowiednich środków myjących i dezynfekcyjnych. Informacje te znajdują się na opakowaniu.

Podłogi, blaty mebli i inne powierzchnie poziome myje się i dezynfekuje codziennie po zakończeniu dnia pracy.

Parapety, ściany, drzwi, glazurę trzeba myć i dezynfekować raz w tygodniu odpowiednimi środkami lub w zależności od potrzeb.

Właściwy efekt dezynfekcji osiągnie się poprzez dezynfekcję prowadzoną zgodnie z przyjętymi procedurami.

Preparaty stosowane do mycia i dezynfekcji muszą być używane w określonych przez producenta stężeniach, niedopuszczalne jest zwiększanie lub zmniejszanie stężenia, ponieważ nie zostanie wówczas osiągnięty prawidłowy poziom dezynfekcji.

Należy przestrzegać czasu ekspozycji preparatu zalecanego przez producenta.

Sprzęt stosowany do mycia: mopy, zmywaki,  ściereczki musi być oczyszczony i wysuszony po zakończeniu procedur sanityzacyjnych – wilgotne środowisko sprzyja rozwojowi mikroorganizmów, szczególnie grzybów.

Gdy dojdzie do przerwania ciągłości tkanek i zanieczyszczenia powierzchni krwią, wydzielinami organicznymi należy zastosować preparaty o rozszerzonym spektrum działania, najlepiej chlorowe. Zanieczyszczenie takie zalewa się preparatem dezynfekcyjnym, po określonym czasie zbiera przy pomocy ręczników papierowych, ligniny i ponownie dezynfekuje lub zanieczyszczenie organiczne usunąć za pomocą higroskopijnego materiału jednorazowego (lignina, ręcznik, papierowy) i wykonać miejscową dezynfekcję stosując środek chlorowy.

Narzędzia i sprzęt – dezynfekcja, mycie, sterylizacja

           Często problem stanowi klasyfikacja narzędzi według skali ryzyka. Czy dla danego sprzętu, narzędzi – wystarczy mycie, dezynfekcja, czy już zastosować sterylizację? W obszarze medycznym stosuje się specjalny podział klasyfikacyjny(Spauldinga).

Wyróżnia się cztery strefy ryzyka oparte na klasyfikacji Spauldinga:

1. Strefa A – wysokiego ryzyka – sprzęt inwazyjny naruszający ciągłość tkanek i mający kontakt z ranami i jałowymi jamami ciała wraz z błonami śluzowymi: najlepiej jednorazowy, wówczas ryzyko przeniesienia zakażenia jest praktycznie zerowe, przy sprzęcie wielokrotnego użycia stosuje się dezynfekcję, mycie, sterylizację.
2. Strefa B – średniego ryzyka – sprzęt mający kontakt z nieuszkodzonymi błonami śluzowymi, sprzęt przeznaczony dla pacjentów z chorobami zakaźnymi oraz sprzęt zanieczyszczony materiałami organicznymi – stosuje się dezynfekcję, mycie, sterylizację lub wysoki poziom dezynfekcji (środek sporobójczy), który dotyczy narzędzi, części sprzętów, które ze względu na swoją termolabilną (wrażliwą na wysoką temperaturę) konstrukcję nie mogą być poddane działaniu wysokiej temperatury.
3. Strefa C – niskiego ryzyka – sprzęt kontaktujący się ze zdrową skórą – mycie, dezynfekcja.
4. Strefa D – minimalnego ryzyka – wyposażenie znajdujące się w otoczeniu klientów, np. podłogi, ściany – mycie, dezynfekcja.

Dobierając preparat do dezynfekcji, który będzie skuteczny należy wziąć pod uwagę:

– zakres działania biobójczego (bakteriobójczy, wirusobójczy, prątkobójczy, sporobójczy)

– kompatybilność materiałową, czyli należy zwracać uwagę na materiał z którego jest wykonana dezynfekowana część i czy nasz środek do niej się nadaje

– niską toksyczność

– ekonomikę, czyli z pozoru droższy koncentrat może być wydajniejszy i na dłużej wystarczyć niż inne tego typu produkty nieskoncentrowane.

Dezynfekcja narzędzi – procedura:

1. Jak najszybciej po zabiegu narzędzia zanurzyć w roztworze środka dezynfekująco – myjącego, najlepiej w specjalnych wannach dezynfekcyjnych, z wyjmowanym sitem i pokrywą, nie można dopuszczać do zasychania na powierzchni narzędzi resztek organicznych, np. naskórka, krwi, śluzu.
2. Narzędzia podczas dezynfekcji powinny być całkowicie zanurzone w roztworze roboczym. Narzędzia o złożonej budowie (pod warunkiem, że zezwala na to producent) przed zanurzeniem rozmontować, rozłożyć.
3. Po umieszczeniu narzędzi wannę należy zamknąć i odczekać zalecany przez producenta czas ekspozycji, który mierzony jest od umieszczenia ostatniej sztuki narzędzi.
4. Czasu ekspozycji nie należy skracać ani wydłużać.
5. Po upływie zalecanego czasu ekspozycji narzędzia wyjąć, opłukać.
6. Opłukać narzędzia dwukrotnie w czystej gorącej wodzie (dejonizowana lub przegotowana).
7. Narzędzia wysuszyć przy pomocy czystych bawełnianych ściereczek lub suchego gorącego powietrza (suszarka).
8. Zużyty roztwór roboczy wylać, wannę umyć, zdezynfekować i osuszyć.
9. Umyte, zdezynfekowane i wysuszone narzędzia spakować i przekazać do sterylizacji.

Do pakowania narzędzi stosuje się jednorazowe torebki, rękawy papierowo – foliowe.

W wyniku sterylizacji otrzymuje się jałowe produkty, czyli wszystkie mikroorganizmy znajdujące się na powierzchni uległy inaktywacji, zarówno postacie wegetatywne jak i formy przetrwalnikowe.

Wyróżnia się sterylizację wysokotemperaturową, niskotemperaturową, przy pomocy napromieniania, sterylizację plazmową.

W gabinetach ginekologicznych najczęściej stosowaną metodą sterylizacji jest sterylizacja w parze wodnej o wysokiej temperaturze. Jest to metoda szybka, pewna, ekonomiczna i nietoksyczna. Do kontroli procesu sterylizacji stosuje się wskaźniki: fizyczne (termometry, manometry), chemiczne (substancje chemiczne zmieniające barwę), biologiczne (spory wyselekcjonowanych szczepów bakterii wysoce opornych na dany czynnik sterylizacyjny), dadzą one pewność właściwie przeprowadzonej procedury sterylizacji.

Zanim narzędzia trafią do sterylizacji muszą być zdezynfekowane, umyte, ponownie dokładnie umyte i osuszone. Następnym etapem jest odpowiednie zapakowanie narzędzi do przeznaczonych do tego celu: jednorazowych torebek lub rękawów papierowo-foliowych. Opakowania powinny być wytrzymałe, odporne na uszkodzenia mechaniczne i wilgoć. Tak przygotowany sprzęt umieszcza się w komorze sterylizatora, po zabiegu wyładowuje z komory i przechowuje do czasu otwarcia i użycia.

W przypadku gdy sterylizacja jest przeprowadzana w gabinecie należy zorganizować stanowisko sterylizacji gabinetowej(SGG). Przeznacza się do tego celu oddzielne pomieszczenie lub wydziela dodatkową powierzchnię w gabinecie(4m²) na ciąg technologiczny. Powinien on zawierać: stanowisko manualnego lub maszynowego (np. myjka ultradźwiękowa) mycia i dezynfekcji, blat czysty do wykonania testów funkcjonalnych i pakowania, sterylizator i blat do rozładunku materiałów wysterylizowanych. Powinno się też zapewnić 1,5 m odległości od miejsca bezpośredniego świadczenia usługi (fotela).

Zobacz również: Zakażenia krzyżowe w gabinecie – aspekt prawny

Literatura:

1. Ustawa z dnia 05.12.2008 o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorobach zakaźnych u ludzi (Dz. U. nr 234, poz. 1570)
2. Domańska: Zakażenia miejsca operowanego; Magazyn Pielęgniarki i Położnej. 2013, 7-8:18 – 19
3. Jabłońska –Trypuć: Mikrobiom człowieka; Zakażenia. 2013, 4:77-78
4. Wytyczne WHO dotyczące higieny rąk w opiece zdrowotnej – podsumowanie. World Health Organization 2009
5. Fleischer, K. Fleischer – Stępniewska: Higiena rąk – gdzie jesteśmy?; Zakażenia, 2011, 12 (6):14 -21
6. Rożkiewicz: Ręce personelu jako potencjalne źródło zakażeń szpitalnych; Zakażenia , 2011, 12(5): 6 – 12
7. Ciuruś: Procedury higieny w placówkach ochrony zdrowia, Instytut Problemów Ochrony Zdrowia Sp. z o.o., Warszawa 2013, 27 – 60
8. Bzdęga, A. Gębska – Kuczerowska: Epidemiologia w zdrowiu publicznym, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, 212 – 15
9. Jabłońska –Trypuć, E. Szumska: Powierzchnie nieożywione jako źródło zakażeń szpitalnych; Zakażenia, 2013, 3(13): 19-25
10. Tarka: Dekontaminacja powierzchni i wyposażenia medycznego z użyciem metod dezynfekcji fumigacyjnych – przegląd piśmiennictwa; Zakażenia, 2012, 6(12): 5-13
11. Huys: Sterylizacja zasobów medycznych; Polskie Stowarzyszenie Rozwoju Sterylizacji i Dezynfekcji Medycznej, 2009
12. Kutrowska: Wytyczne do sterylizacji wyrobów medycznych i innych przedmiotów wielokrotnego użycia, stosowanych w czasie zabiegów medycznych oraz innych czynności, podczas których może dojść do przeniesienia choroby zakaźnej lub zakażenia, Zakażenia, 2011,12(6):6-13

Autor artykułu: Redakcja Meringer